آوای خزر: در سال‌های اخیر، انتخاب برخی از روستا‌های ایران به‌عنوان روستا‌های جهانی گردشگری از سوی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، نگاه‌ها را به‌سوی ظرفیت‌های بومی و فرهنگی این سکونتگاه‌های ارزشمند معطوف کرده است. اما آنچه فراتر از عنوان جهانی اهمیت دارد، مدل توسعه‌ای است که این روستا‌ها را در مسیر پایداری قرار می‌دهد. گردشگری روستایی اجتماع‌محور به‌عنوان الگویی انسانی، مشارکتی و پایدار می‌تواند روستا‌های ایرانی را از وابستگی‌های بیرونی و توسعه ناپایدار برهاند.

گردشگری اجتماع‌محور مدلی است که در آن جامعه محلی مالک، طراح و بهره‌بردار اصلی گردشگری است. برخلاف رویکرد‌های پروژه‌محور و متمرکز بر سرمایه‌گذاران بیرونی، این مدل بر مشارکت واقعی مردم، تقویت نهاد‌های محلی مانند شورا‌ها و دهیاری‌ها و همکاری با سازمان‌های مردم‌نهاد استوار است. تجربه‌های موفق جهانی نشان می‌دهد که توسعه بدون اتکا به سرمایه انسانی درون‌زا، اغلب با نارضایتی، مهاجرت و تضعیف هویت بومی همراه می‌شود.

کندلوس؛ نمونه‌ای کم‌نظیر از پیوند فرهنگ و طبیعت

در این میان، روستای کندلوس از توابع شهرستان نوشهر در غرب مازندران، سه بار به‌عنوان یکی از گزینه‌های کاندیدا برای ثبت در فهرست جهانی روستا‌های گردشگری ایران معرفی شده است. کندلوس از جمله معدود روستا‌هایی است که میراث فرهنگی زنده را در بطن زندگی روزمره حفظ کرده و با مشارکت مردم در حوزه‌هایی، چون گردشگری خانوادگی، صنایع دستی، کشاورزی ارگانیک و بوم‌گردی، ساختار اقتصادی و فرهنگی مستقلی ایجاد کرده است.

موزه خصوصی مردم‌شناسی کندلوس، معماری سنتی با مصالح بومی، کوچه‌باغ‌های سرسبز و خانه‌های چوبی، آیین‌های سنتی و آداب نوروزی، موسیقی محلی با دوتار و نی، و تولید محصولات ارگانیک مانند گیاهان دارویی، لبنیات و عسل طبیعی، از شاخصه‌های بارز این روستا به شمار می‌رود.

زنان و دختران روستا نقش فعالی در مدیریت اقامتگاه‌ها، آموزش آیین‌ها، آشپزی سنتی و حفظ زبان بومی ایفا می‌کنند. همچنین، جوانان تحصیل‌کرده با بازگشت به زادگاه و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی و اقتصادی، نقش مؤثری در احیای هویت بومی ایفا کرده‌اند.

مدلی برای آینده روستا‌های کوهستانی شمال کشور

نگارنده این یادداشت که در معرفی و انتخاب کندلوس در دور نخست انتخاب هشت روستای جهانی ایران نقش داشته، معتقد است برخورداری از میراث فرهنگی ملموس و ناملموس، وجود نهاد‌های محلی فعال، اثربخشی مدل مشارکت مردمی، انسجام اجتماعی، فرهنگ میزبانی و رعایت اصول گردشگری مسئولانه از جمله دلایل اصلی شایستگی کندلوس برای ثبت جهانی است.

به‌طور قطع، کندلوس با ویژگی‌های ممتاز فرهنگی، طبیعی و اجتماعی، ظرفیت تبدیل‌شدن به نخستین روستای جهانی گردشگری استان مازندران را دارد. این روستا نه‌تنها شایسته ثبت در سطح بین‌المللی است، بلکه می‌تواند به مدلی الگویی برای توسعه روستا‌های فرهنگی و کوهستانی شمال کشور تبدیل شود.

دکتر مهران حسنی

کارشناس ارشد گردشگری و پژوهشگر سیاست‌های توسعه گردشگری