آوای خزر – سید روح‌الله شجاعی کیاسری: احمد توکلی، چهره‌ای که نامش با اقتصاد، شفافیت و مبارزه با فساد گره خورده، از جمله چهره‌های اثرگذار سیاسی معاصر بود. از ورود به مجلس با مدرک دیپلم تا استیضاح وزیری به‌خاطر مدرک جعلی، کارنامه‌ای پر فراز و نشیب داشت که در این یادداشت مرور می‌شود.
احمد توکلی، نماینده مجلسی که نامش با «اقتصاد هلندی» و مبارزه با فساد گره خورده بود. او بارها درباره این آفت هشدار داد و معتقد بود افزایش درآمدهای نفتی، رقابت‌پذیری سایر بخش‌های اقتصاد را از بین می‌برد و به تورم دامن می‌زند.
اما توکلی که بود؟
برای ما مازندرانی‌ها چهره‌ای آشناست؛ نماینده دوره نخست مجلس از حوزه انتخابیه بهشهر. او سال ۱۳۵۸ با مدرک دیپلم و حدود ۲۸هزار رأی وارد مجلس شد. خودش گفته بود رقیب‌اش عضو سازمان مجاهدین خلق بود و تنها سه‌هزار رأی آورد. فضای ضد مجاهدین در شمال کشور، به اقبال او در انتخابات دامن زد.
تنها یک سال بعد، در سال ۱۳۵۹ و در حالی که ۲۹ سال داشت به دعوت محمدعلی رجایی به کابینه رفت و به‌دلیل سوابق انقلابی و گرایش کارگری، وزیر کار شد. خودش بعدها درباره آن مقطع گفت: «وقتی وزیر شدم، فقط دیپلم داشتم. اما بعداً ادامه تحصیل دادم، چون احساس کردم کسی که مسئولیت دارد، باید خودش را علمی تقویت کند.»
با آغاز دولت مهندس موسوی، به دلیل اختلافات مبنایی از وزارت کار استعفا داد. لیسانسش را از دانشگاه شهید بهشتی اخذ کرد و برای دریافت مدرک کارشناسی‌ارشد و دکتری اقتصاد در سال ۱۳۷۳ راهی انگلستان شد و بعد از اخذ مدرک از دانشگاه ناتینگهام به کشور بازگشت.
توکلی بعدها به عضویت هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران درآمد و در برخی دوره‌ها، دروس اقتصاد کلان، اقتصاد اسلامی و سیاست‌گذاری اقتصادی را تدریس می‌کرد. نگاه تحلیلی و ژورنالیستی کلاس‌هایش را برای دانشجویان به فضای بحث‌برانگیزی تبدیل کرده بود.
پیش از انقلاب، توکلی دو سال در رشته برق دانشگاه شیراز تحصیل کرده بود. «وقتی مبارزات سیاسی‌ام شروع شد، دیگر تمرکزی روی درس نداشتم. دانشگاه را رها کردم و به کارهای انقلابی پرداختم.»
او پس از بازگشت از انگلستان، در مطبوعات و رسانه‌ها نیز فعال بود. پیش از عزیمت، سردبیر روزنامه رسالت شد و بعدها با راه‌اندازی سایت تحلیلی الف، یکی از صداهای اصلی جریان اصولگرای منتقد باقی ماند.
دو بار نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری شد؛ ابتدا در سال ۱۳۷۴ مقابل اکبر هاشمی رفسنجانی با حدود ۴ میلیون رأی شکست خورد، سپس در ۱۳۸۰ در رقابت با سیدمحمد خاتمی با وجود اینکه ۵۰۰ هزار رای به تعداد آرای دوره گذشته‌اش اضافه شد، باز هم نتوانست پیروزی انتخابات شود.
در پایان دولت اصلاحات وارد رقابت‌های انتخابات مجلس شد و در دوره‌های هفتم، هشتم و نهم به عنوان نماینده تهران وارد مجلس شد. در مجموع حدود ۱٬۷۵۰٬۰۰۰ رأی در سه دوره کسب کرد، اما روند نزولی آرای او مشهود بود. توکلی در انتخابات مجلس دهم، نفر ۳۵ حوزه تهران شد و از ورود به مجلس بازماند.
توکلی همچنین در مجلس هشتم، نقشی کلیدی در افشای جعلی بودن مدرک دکترای علی کردان، وزیر کشور احمدی‌نژاد ایفا کرد. او از منتقدان اصلی کردان بود و به گفته بسیاری، پیگیری‌هایش منجر به استیضاح و برکناری این وزیر شد. «اعتبار علمی مسئولان نباید به بازی گرفته شود. اگر نمایندگان سکوت می‌کردند، اعتماد عمومی از بین می‌رفت.»
او از سال ۱۳۹۶ با حکم رهبر انقلاب، به عضویت مجمع تشخیص مصلحت نظام درآمد.
توکلی همچنین مؤسس و رئیس هیئت‌مدیره سازمان مردم‌نهاد «دیده‌بان شفافیت و عدالت» بود؛ نهادی که از سال ۱۳۹۲ با هدف مبارزه با فساد، شفاف‌سازی عملکرد نهادها، و پیگیری حقوق عامه راه‌اندازی شد. یکی از جمله‌های معروف او در این زمینه چنین بود: «وقتی کسی که در قدرت بوده و حالا کنار رفته، به افشاگری و عدالت‌خواهی می‌پردازد، مردم راحت‌تر باور می‌کنند که با مفسدین هم‌دست نیست. من وظیفه خود دانستم سکوت نکنم.»
در سال‌های پایانی عمر، احمد توکلی با بیماری پارکینسون دست‌وپنجه نرم می‌کرد. در خرداد ۱۴۰۴ دچار سکته شدید شد و در نهایت در یک روز قبل از آغاز سال نو تبری (۱۵۳۷) در ۷۴ سالگی درگذشت.
