به گزارش آوای خزر به نقل از شهروند؛ بنابر پیش‌بینی‌ها تا سال ۱۴۰۳ جمعیت «زنان سالمندِ تنها» سه برابر می‌شود. به گفته مژگان رضازاده، رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان، شرایط رو به توسعه کشور باعث شده امید به زندگی و تعداد سالمندان رو به افزایش باشد. او می‌گوید: «به هر حال سیستم بهداشت و مراقبت کشور سیاستگذاری خیلی قوی داشته و سطح بهداشت ما نسبت به گذشته افزایش پیدا کرده است.» رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان بیان می‌کند: «الگوی تنها زندگی کردن در زنان سالمند، نسبت به مردان بیشتر از چهار برابر است. درواقع تعداد زنان سالمندی که به واسطه جدا شدن یا فوت همسر، تجرد قطعی دارند یا از ابتدا مجرد بوده‌اند به شدت در حال تغییر و رو به افزایش است.» نکته قابل تامل اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهند امید به زندگی در میان زنان حدود چهارونیم سال بیشتر از مردان است. رضازاده معتقد است همه این مسائل سبب‌شده نه تنها کلیات موضوع سالمندی برای کشور ما یک موضوع مهم و اساسی باشد، بلکه توجه خاص به زنان سالمند و سالمندی زنان با توجه به اینکه این جمعیت رو به افزایش است، از اهمیت زیادی برخوردار است. او تاکید می‌کند: «با توجه به افزایش آمار زنان سالمند باید به این نکته توجه ویژه داشت که تنها ۲۹درصد این زنان سالمند، درآمد ثابت و مشخصی دارند.» البته براساس آمارهای رسمی بهزیستی در سال ۱۴۰۲ بیش از ۸۷۰هزار نفر از سالمندان تحت پوشش بهزیستی هستند که بیش از ۷۵هزار نفر از آنها زنان سالمند سرپرست خانوار هستند.
تنهایی سالمندان به روایت آمارها
با توجه به جمعیت ۹میلیون و ۵۰۰هزار نفری سالمندان و بنابر اعلام سازمان دبیرخانه شورای ملی سالمندان در بازه زمانی یک قرن از سال ۱۳۳۵ تا ۱۴۳۵، تعداد سالمندان حدودا ۲۴برابر افزایش پیدا می‌کند. بنابر همین آمارها بیشتر این تحولات و تغییرات به‌طور محسوس از سال ۱۴۲۰ تجربه خواهند شد. درواقع پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۴۲۵ ایران وارد فاز سالمندی جمعیت شود. به عبارت ساده‌تر تقریبا در سال ۱۴۲۰ حدود ۲۰درصد جمعیت و در سال ۱۴۳۰ حدود ۳۰درصد جمعیت ایران سالمند خواهند بود.
بر اساس آمار، ۱/۲۴درصد از زنان سالمند در خانواده‌های یک‌نفره زندگی می‌کنند. ۶/۳۵درصد در خانوارهای دو نفره، ۱۹درصد در خانوارهای سه‌نفره، ۷/۱۰درصد در خانوارهای چهارنفره و ۶/۱۰درصد در خانوارهای پنج‌نفره و بیشتر زندگی می‌کنند. آمارها می‌گویند در حال حاضر یک‌پنجم معادل ۲۰درصد زنان سالمند، یعنی ۷۰۰هزار نفر زن سالمند، تنها هستند، اما این آمار در مردان یک‌چهارم زنان است. البته طبق برآوردها نسبت خانوارهای تک‌نفره در طول دوره ۱۳۹۵ تا ۱۴۳۰ دو برابر می‌شود و از ۷/۸درصد در سال ۱۳۹۵ به ۴/۱۶درصد در سال ۱۴۳۰ افزایش می‌یابد. بخش عمده این افزایش به دلیل روند فزاینده تنها ماندن افراد سالمند است. اگرچه در سال ۱۳۹۵ تنها ۱۰درصد خانوارهای کشور سالمندسرپرست بوده‌اند، اما با توجه به روند افزایشی سالمندی جمعیت در کشور پیش‌بینی می‌شود نسبت خانوارهای سالمندسرپرست در سال ۱۴۳۰ به ۳۲درصد، یعنی یک‌سوم کل خانوارهای کشور افزایش بیابد.
۱۳,۵درصد زنان سالمندان یک تا سه میلیون تومان درآمد دارند
تاکنون پژوهش جامعی در مورد وضعیت زنان سالمند تنها در ایران انجام نشده بود، اما در سال‌های اخیر یک پژوهش علمی و کاربردی با موضوع «پیامدهای اجتماعی اقتصادی زندگی زنان سالمند تنها» به سفارش دبیرخانه شورای ملی سالمندان و صندوق جمعیت سازمان ملل متحد انجام شده است. موسوی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با استناد به این پژوهش به فارس گفته بود: «بیش از۹۰درصد زنان سالمند تنها در ایران به علت فوت همسر، بیوه هستند و چون از دید فرهنگی ازدواج دوباره پس از مرگ همسر پذیرفته نشده تنها مانده‌اند. بر همین اساس۲,۴درصد آنان هرگز ازدواج نکرده‌اند و ۴.۴درصد آنها اگرچه دارای همسر هستند ولی تنها زندگی می‌کنند.» بنابر گفته‌های موسوی به فارس بیش از ۹۰درصد زنان سالمند تنهای ایرانی در سه‌دهک پایین درآمدی قرار دارند. بیش از۷۱درصد زنان سالمند تنها درآمدی ندارند و تنها ۲۹درصد بقیه درآمد دارند. از این بین نیز ۳.۵درصد درآمد کمتر از یک میلیون تومان و ۱۳.۵ درصد نیز بین یک تا سه میلیون تومان درآمد دارند.
پیری جمعیت یک آسیب نیست، بلکه پدیده‌ای جمعیتی است
به گفته آینا سیتلیوا، نماینده صندوق جمعیت ملل متحد، براساس پیش‌بینی‌های سازمان ملل متحد، درصد جمعیت افراد بالای ۶۵سال از ۱۰درصد در سال ۲۰۲۲ به ۱۶درصد در سال ۲۰۵۰ افزایش می‌یابد؛ این پدیده نه تنها یک تغییر آماری است، بلکه نمایانگر یک تحول بنیادی است. شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس و استاد دانشگاه تهران پیر شدن جمعیت را یک پروسه جمعیتی می‌داند و می‌گوید: «همه کشورها در بازه زمانی باروری بالایی داشتند در نتیجه شاهد افزایش جمعیت به‌خصوص جمعیت جوان بودند. سیاست اغلب کشورها کاهش باروری بود در نتیجه جمعیت کشورها به سمت میانسالی و سالمندی رفت.» این استاد دانشگاه بیان می‌کند: «بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته پدیده سالمندی را که قرار است ما در آینده تجربه کنیم را ۵۰-۷۰ سال پیش تجربه کرده‌اند.» این جمعیت‌شناس اظهار می‌کند: «کشورهای آسیای جنوب‌شرقی، ژاپن و… یا رو به سالمندی هستند یا سالمند شده‌اند اما این پدیده جمعیتی را به عنوان یک آسیب در نظر نمی‌گیرند و در مقابل برای آن برنامه‌ریزی داشته‌اند.»
اگر از امروز برنامه‌ریزی داشته باشیم قطعا می‌توانیم مشکلات سالمندی را کاهش بدهیم
براساس داده‌های مرکز آمار ایران، بیش از ۱۰درصد جمعیت ایران ۶۰ ساله و بالاتر از ۶۰سال سن دارند و این نسبت طی ۲۰سال آینده بیش از دو برابر می‌شود. این تغییر، نیازمند اقدام جامع در تمامی بخش‌های جامعه است تا اطمینان حاصل کنیم که سالمندان به حاشیه رانده نشوند، بلکه حمایت شوند.
بنابرنظر کاظمی‌پور روند سالمندی چه در زنان و چه مردان روبه افزایش است ولی از آنجایی که زنان بیشتر از مردان عمر می‌کنند در نتیجه جمعیت زنان سالمند نسبت به مردان سالمند بیشتر خواهد بود. این جمعیت‌شناس عنوان می‌کند: «سالمندی بی‌شک مشکلاتی برای فرد به همراه خواهد داشت اما اگر ما از امروز برنامه‌ریزی داشته باشیم قطعا می‌توانیم مشکلات سالمندی را کاهش بدهیم.»
از نگاه این استاد دانشگاه مشکلات سالمندی عبارتند از کهولت سن، از کارافتادگی، انواع بیماری‌ها و… او بیان می‌کند:«جمعیت سالمند مصرف‌کننده است، بنابراین نیاز به مراقبت دارد. واقعیت امر این است که نیازهای رفاهی و بهداشتی در این گروه سنی افزایش پیدا می‌کند در چنین شرایطی اگر نیازهای مالی و معیشتی هم وجود داشته باشد این جمعیت به زیر خط فقر خواهد رفت. این مساله در میان زنان و مردان سالمند تفاوتی نمی‌کند.»
بیمه زنان خانه‌دار می‌تواند راهگشا باشد
شهلا کاظمی‌پور می‌گوید: «بحثی که بارها و بارها در جلسات مختلف روی آن تاکید داشتیم این است که از امروز باید برای جمعیتی که ۲۰سال دیگر سالمند می‌شوند، برنامه‌ریزی کنیم.» بنابرنظر این جمعیت‌شناس از امروز باید برای تغدیه، اشتغال، تحت پوشش بیمه بودن و… این جمعیت برنامه‌ریزی داشته باشیم. او اظهار می‌کند: «یک انسان سالم وقتی به سالمندی هم برسد می‌تواند روی پای خودش بایستد.» این استاد دانشگاه عنوان می‌کند: «سالمندی الزاما با ناتوانی همراه نیست. اگر از امروز برای ۳۰-۴۰ و ۵۰ساله‌ها برنامه داشته باشیم در آینده مشکلات کمتری خواهیم داشت.»
او معتقد است مشکلات سالمندی یک روزه به وجود نمی‌آید و زمینه آن در جوانی و میانسالی است، بنابراین باید جمعیت جوان و سالمند کشور را دریابیم تا سالمندان سالمی داشته باشیم.
کاظمی‌پور بیمه زنان خانه‌دار را یکی از راهکارها برای معیشت سالمندان در آینده می‌داند و می‌گوید: «بیمه زنان خانه‌دار می‌تواند راهگشا باشد. زنانی که تمکن مالی دارند، می‌تواند حق بیمه‌شان را بپردازند آنهایی هم که توان مالی ندارند می‌توانند از حمایت‌های دولت برخوردار شوند تا در سالمندی مشکل معیشتی نداشته باشند. می‌شود به جای پرداخت یارانه به صندوق‌های بیمه و زنان خانه‌دار، سالمندی را در آینده داشته باشیم که مستمری دارد و زیر خط فقر نمی‌رود.»
ناوگان بهداشتی ما رو به فرسودگی است و جمعیت سالمندمان رو به رشد
این جمعیت‌شناس معتقد است سیستم بهداشتی در حال حاضر پاسخگوی جمعیت سالمند امروزی نیست و با ۳برابر شدن جمعیت سالمند ما در این بخش هم به مشکل خواهیم خورد. او بیان می‌کند: «سیستم ناوگان بهداشتی ما رو به فرسودگی است و در مقابل جمعیت سالمند ما رو به رشد است. در این بخش هم ما نیازمند برنامه‌ریزی‌های میان‌مدت و بلندمدت هستیم.» این استاد دانشگاه اظهار می‌کند:«در کشورهای توسعه‌یافته به سالمندان خانه دولتی تعلق می‌گیرد، مستمری‌هایی برای این قشر مدنظر قرار گرفته است. درواقع سالمندان در این کشورها از رفاه نسبی برخوردارند. در این جوامع سالمندان در محیط‌های مختلف کاری طرف مشورت قرار می‌گیرند. در حقیقت از پتانسیل سالمندان در بخش‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی بهره برده می‌شود تا سالمندان پویایی خودشان را از دست ندهند.»
