به گزارش آوای خزر، در سال‌های اخیر، جنبش برابری‌خواهانه زنان لبه تیز انتقاد خود را معطوف به آکادمی علوم سوئد و کمیته نوبل کرده بود. متأسفانه با وجود شایستگی در سال‌های پیشین زنان بسیاری از دریافت این جایزه محروم ماندند یا نقش ایشان نادیده گرفته شده بود؛ از‌جمله این زنان می‌توان به «روزالیند فرانکلین» اشاره کرد که نقش وی در کشف ساختار مولکول حیاتی دی‌ان‌ای، با وجود پیشنهاد «جیمز واتسون»، دیگر برنده این جایزه، از سوی کمیته نوبل نادیده گرفته شد.
جایزه نوبل سال ۲۰۲۰ بنا بر آگهی رسمی بنیاد نوبل، برای کشف روشی بسیار دقیق برای ویرایش مولکول‌های حیاتی، به این دو محقق اعطا شده است. روش این محققان، به نام «کریسپر/کَس۹» تاکنون در آزمایشگاه دقیق‌ترین روش برای ویرایش مولکول حیاتی دی‌ان‌ای بوده است. باکتری‌ها به‌طور طبیعی از سازوکار کریسپر برای یافتن و نابود‌کردن دی‌ان‌ای ویروس‌های مهاجم استفاده می‌کنند؛ شگفت آنکه کریسپر معمولا حاصل بقایای مواد ژنتیکی ویروس‌هایی است که در گذشته به باکتری حمله کرده‌اند. به زبان ساده می‌توان کریسپر را یک واکسن طبیعی در بدن تک‌سلولی‌ها معرفی کرد. این سازوکار در تک‌سلولی‌های مختلف به شکل‌های گوناگونی مشاهده شده است. در سازوکار کریسپر/کَس۹ مولکول پروتئینی به نام Cas9 قرار دارد که دی‌ان‌ای ویروس‌ها را تخریب می‌کند. این پروتئین در اصل متعلق به نوعی باکتری استرپتوکوک است.
برندگان نوبل سال جاری ساختار این پروتئین را به‌گونه‌ای تغییر دادند که قطعات مد‌نظر از رشته دی‌ان‌ای را به کمک یک راهنمای آر‌ان‌ای بیابد و از رشته جدا کند. به سبب دقت این روش در بریدن رشته دی‌ان‌ای از محل‌های مد‌نظر، به این روش لقب قیچی ژنتیکی داده‌اند. اگرچه راه درازی تا استفاده از روش کریسپر برای تغییر ژنوم انسانی و درمان بیماری‌های ارثی مانده است، آینده این روش در پزشکی بسیار روشن می‌نماید. در‌حال‌حاضر این روش در صنایع غذایی و کشاورزی کاربرد فراوانی دارد. برای مثال، با دست‌کاری ماده ژنتیکی باکتری‌های مهم در صنایع غذایی، مانند باکتری‌هایی که در تولید ماست مورد استفاده هستند، آنها را نسبت به ویروس‌ها و تغییرات شرایط محیطی مقاوم می‌کنند.
به علاوه با استفاده از کریسپر، محصولات کشاورزی مقاوم به آفات و پربازده ساخته شده‌اند. از دیگر کاربردهای مهم کریسپر، مهندسی مخمرهایی است که در تولید سوخت زیستی مورد استفاده قرار می‌گیرند. از روش کریسپر برای ویرایش ماده ژنتیکی سلول‌های انسانی در خارج از بدن انسان به فراوانی استفاده می‌شود، اما هنوز استفاده از این روش برای درمان نارسایی‌های ژنتیکی و مادرزادی انسانی به دلیل ملاحظات اخلاقی فراگیر نشده است. با این وجود، در دو سال گذشته دو بیمار، یکی با نارسایی نادر مادرزادی خونی و بیماری دیگر با نقص مادرزادی در بینایی درمان شده‌اند. امید است در آینده با اصلاح ژن‌های جنین به کمک روش کریسپر پیش از تولد از پیدایش بسیاری از بیماری‌های ژنتیکی جلوگیری شود.
- استادیار مرکز تکنولوژی اروپای مرکزی
- انتهای پیام/۱۰۰۵
