اینترنت، چگونه به ایران آمد/ چرا گربه را دَمِ حجله نکشتند؟!
آوای خزر/ چون قرار است «کمیسیون مشترک طرح حمایت از حقوق کاربران فضای مجازی و خدمات پایه کاربردی» - که در افکار عمومی به جای این کلمات پر‌طمطراق با دو کلمه «محدویت اینترنت» شناخته شده - بررسی طرح را از ساعت 4 بعد از ظهر امروز شروع کند، بی‌مناسبت نیست تا یادآوری کنیم این اینترنت که این قدر اصول‌گرایی رادیکال ایرانی را به دردسر انداخته و پریشان کرده کِی و چگونه وارد ایران شد و اصلا چرا گربه را دَمِ حجله نکشتند تا حالا به فکر محدودیت و کنترل و به قول خودشان «صیانت» نیفتند؟
پاسخ سیاسی این است که در اوایل دهۀ 70 خورشیدی کار دست دولت سازندگی بود و صیانتی‌های امروز احتمالا در آن زمان در سن وسالی نبودند که به فکر صیانت بیفتند و آنها که سن وسالی داشتند نیز چندان از این فناوری جدید سر در نمی آوردند یا باور نمی کردند چنین امکانی محقق شود و خیال می کردند به خودی خود محدود است و محدودیت نمی‌خواهد. (در آن زمان هنوز به محدودیت می گفتند محدودیت و نیم گفتند صیانت).
کما این که در مرداد 1370 در برنامۀ تلویزیونی «جُنگ هفته» محمد هاشمی به عنوان رییس سازمان صدا وسیما و سید محمد خاتمی در جایگاه وزیر فرهنگ وارشاد اسلامی دعوت شده بودند تا دربارۀ «ماهواره» صحبت کنند و خاتمی به جنبه‌های حقوقی اشاره می‌کرد و هاشمی با اشاره به اندازۀ دیش‌های بزرگ صدا و سیما می‌گفت چگونه ممکن است چنین تجهیزاتی را بتوان در خانه ها نصب کرد و خاتمی در واکنش گفت: تکنولوژی که به سرعت پیشرفت می‌کند، از نظر حقوقی مهم است.
غرض این که اوایل چندان نمی‌دانستند اینترنت چیست یا می‌تواند از گوشی تلفن همراه هم سردرآورد و می‌پنداشتند قابل کنترل است و به همین خاطر در آغاز، حساسیت چندانی ابراز نشد تا این که شبکه های اجتماعی ایجاد شد و گوشی های هوشمند و نرم‌افزارهای پیام رسان خصوصا تلگرام فضای ارتباطی را تسخیر کردند.
اما اینترنت چگونه وارد ایران شد؟
می‌توان گفت استفاده از اینترنت در ایران اوایل سال 1370 با عضویت در شبکه اینترنتی دانشگاه وین شروع شد. سرعت این ارتباط هم برای کل کشور 9 کیلو بیت در ثانیه بود که تنها به کار رد و بدل کردن ای میل با کاربران محدود می‌آمد و نخستین رایانه که به این شبکه متصل شد در مرکز تحقیقات فیزیک نظری قرار داشت.( در دوران ریاست محمد جواد اردشیر لاریجانی)
اواخر سال 1372 پروتکلی در ایران راه اندازی شد که امکان اتصال به شبکه اینترنت را فراهم می‌ساخت و چون شبکه ای زیر مجموعه دانشگاه وین بود نشانی این دانشگاه هم اوایل درج می‌شد.
بدین ترتیب می‌توان گفت اینترنت به شکل امروزی در سال 1372 برای استفاده‌های دانشگاهی وارد ایران شد و آن که عمومی کرد شرکت «ندا رایانه» بود و جالب این که اسلاف صیانتی‌های امروز می‌خواستند شبکه قابل کنترل و محدودتری به نام «ایکس »25 را راه اندازی کنند و در کشاکش این دو بود که مجلس شورای اسلامی تأسیس «شرکت امور ارتباطات دیتا» زیر نظر شرکت مخابرات را تصویب کرد تا توسعۀ خدمات دیتا در انحصار آن باشد.
این روایت هم قابل توجه است که دکتر محمود بروجردی داماد امام خمینی که شخصیتی علمی بود در سفری برای استفاده از فرصت مطالعاتی در ایتالیا با این پدیده آشنا شد ولی تصور او هم یک امکان دانشگاهی بود نه عمومی وبه همین خاطر در بازگشت موضوع را با رییس مرکز تحقیقات فیزیک نظری در میان گذاشت و جواد لاریجانی بسیار استقبال کرد و در سال 1371 این مرکز به دانشگاه «لینس» اتریش وصل شد و شاید در مخیله کسی نمی‌گنجید که به گوشی تلفن همراه همه راه یابد و تلقی اولیه یک امکان علمی و دانشگاهی در حد رد و بدل کردن ای‌میل بود.
پس، گربه را دم حجله نکشتند چون نمی‌شناختندش یا نمی‌دانستند چه شیطان بلایی می‌شود و آنها که می شناختند نیز از جنبۀ عمومی غافل بودند و در واقع داستان از وقتی برای اهل انحصار نگران کننده شد که نسل تلفن‌های هوشمند و نرم‌افزارهای پیام‌رسان از راه رسید و قضیه از ای‌میل فراتر رفت. قبل از تلفن هوشمند هم البته شبکه های اجتماعی زتگ خطر را به صدا درآورده بودند اما گوشی های تلفن هوشمند ناگهان بیش از 20 میلیون ایرانی را تنها در دوسال مجهز کرد.
هیچ پدیدۀ ساخت بشر تا کنون چنین فراگیر نشده بود و زندگی را چنان متحول کرد که حالا عده ای به فکر صیانت افتاده‌اند و اسم کنترل و محدودیت و کاهش سرعت را گذاشته‌اند صیانت و لابد برخی از خود می‌پرسند چرا گربه را دم حجله نکشتیم یا جلوی هیتلر را در مونیخ نگرفتیم که حالا به دردسر بیفتیم چون اینترنت مثل هوا شده و استفاده از آن از مصارف اولیۀ علمی فراتر رفته و حالا به یاری شبکه‌های اجتماعی خصوصا اینستاگرام به چنان عمومیت و محبوبیتی رسیده که دست به آن بزنند نارضایتی ایجاد می کند. نه فقط در میان نخبگان و اهل فن که از جانب کسانی که با این وسیله اتنفاقا سرگرم‌اند و کاری هم به سیاست و معادلات قدرت ندارند.
از این روست که می خواهند جوری صیانت کنند که هم صیانت باشد یعنی افسار آن را پیدا کنند و دست‌شان بگیرند و هم جوری صیانت نکنند که یادآور آن هواپیما‌ربا باشد که سلاح را بر شقیقۀ خلبان گذاشت و تهدید کرد و گفت یا به فلان فرودگاه که من می‌گویم می روی یا تق و شلیک کرد!
* دربیان نکات فنی از نوشته ای در مجموعۀ نفیس «سنگ و الماس/ تاریخ معاصر ایران از 1300 تا 1399» بهره گرفتم که شوربختانه نام نویسنده در آن نیامده است./عصرایران /مهرداد خدیر
