حفاظت از جنگل‌های هیرکانی با گردشگری مسئولانه
آوای خزر - آزاده بابانژاد/ فصل اول: چهل و سومین اجلاس کمیته میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) از ۱۰ تیرماه 98 با حضور ۱۸۰ کشور، از جمله ایران، در پایتخت جمهوری آذربایجان آغاز به کار کرد و این اجلاس تا ۱۹ تیرماه ادامه یافت.
روز 14 تیرماه بود که خبر خوشی شنیده شد، اینکه جنگل‌های هیرکانی در اجلاس کمیته میراث جهانی در باکو با اکثریت آرا در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
ایران بالغ بر ۱۴ میلیون هکتار اراضی جنگلی دارد که ۱.۹ میلیون هکتار موسوم به جنگل‌های هیرکانی از آستارا در شمال استان گیلان تا گُلی‌داغ در شرق استان گلستان امتداد دارد و زیست‌بوم ۲۹۶ گونه پرنده و ۹۸ گونه پستاندار است، ضمن این که دست‌کم ۱۵۰ گیاه بومی درختی و بوته‌ای نیز در گستره آن یافت می‌شود.
جنگل‌های هیرکانی دومین اثر طبیعی ایران پس از کویر لوت است که در فهرست میراث جهانی ثبت شده است.
بخشی از جنگل‌های هیرکانی در کشور آذربایجان قرار دارد و نماینده این کشور با اشاره به تلاش دولت آذربایجان برای ثبت میراث، ابراز تأسف کرد از این که نتوانستند این پرونده را به صورت مشترک با ایران ارائه دهند.
تا پیش از این، ایران ۲۳ اثر تاریخی و طبیعی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو داشت که شامل ۲۲ اثر تاریخی و یک اثر طبیعی (بیابان لوت) می‌شد و اکنون، با ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، شمار این آثار به عدد ۲۴ رسیده است.
به گفته حجت‌الله ایوبی دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران؛ به‌زودی کمیسیون در مجموع تاکنون بیش از ۱۰۹۰ اثر طبیعی، فرهنگی، ترکیبی و منظر فرهنگی از ۱۶۷ کشور در فهرست جهانی یونسکو جای گرفته است.
قرار گرفتن جنگل‌های هیرکانی در لیست میراث جهانی یونسکو اتفاق خوشایندی است به ویژه اینکه رقبای سرسختی را برای نامزدی در این لیست داشتیم؛ بررسی‌های انجام‌شده که به صورت بازدیدهای میدانی از مناطق مورد نظر صورت گرفت؛ کارشناسان را به وجد آورد و سرانجام این جنگل‌های زیبا و بکر به لیست میراث جهانی اضافه شد.
از جنگل‌های هیرکانی با نام «موزه طبیعی» و «فسیل زنده» نیز یاد می‌شود، گاهی از آن به‌عنوان «یادگاری از نخستین دوره جنگل، روی زمین» «پیرترین یا قدیمی‌ترین جنگل دنیا در ایران»، و «بازمانده‌ای از دوران سوم زمین‌شناسی و عصر یخبندان» نیز یاد می‌کنند.
"جنگل‌های هیرکانی نوار سبزی به طول 850 کیلومتر است که از جلگه گرگان تا قسمتی از کشور آذربایجان ادامه دارد".
فصل دوم:
روز پنجشنبه 5 مهرماه مصادف با روز گردشگری بود که بنا به پیشنهاد یکی از همکاران خبری، با مجری‌گری "انجمن گردشگري روشنگران سرزمين هيركان" با استقبال اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران برای سفر به منطقه حفاظت‌شده مهمی در بخش دودانگه ساری یعنی جنگل‌های هیرکانی با هدف "بررسي نقش ثبت جهاني جنگل‌هاي هيركاني در توسعه گردشگري" آماده شدیم.
راه طولانی بود و برای رسیدن به مقصد لحظه‌شماری می‌کردیم. از جاده‌های پیچ‌درپیچی گذشتیم که در شمال و جنوب آن هم ابهت و شکوه خالق و هم دست‌اندازی‌های بی‌حد و حصر اشرف مخلوقات را می‌دیدیم!
آتش‌زدن کاه و کلش و دود نیمه‌غلیظی که به سمت جاده می‌آمد خوشایند نبود، ظاهراً هنوز کشاورزان با این موضوع که آتش‌زدن پسماند کشاورزی در مزارع به مواد آلی خاک و محیط زیست ضربه می‌زند؛ کنار نیامدند.... ما دعا می‌کردیم که ای کاش! ریشه برخی سنت‌ها مانند ریشه کاه و کلش‌هایی که آتش می‌زنند، از بین برود!
... بگذریم، مناظر زیبای بخش دودانگه در ارتفاع بالای 1000 متر بسیار دیدنی است و وقتی از ارتفاع به پایین نگاه می‌اندازی فریبایی کوه و دشت و دامنه و جنگل را همچون رویایی می‌پنداری که گویی نظیرش را تنها در قصه‌ها و افسانه‌ها می‌یابی.
پاییز است و برگ‌های درختان آرام‌آرام رو به رنگارنگی می‌روند و از همین حالا درخت "انجیلی" رخ نموده و پیراهن هفت‌رنگ را بر تن کرده است! درختان بلوط، توسکا، افرا، راش، سرخدار، ازگیل، آلوچه وحشی، خرمالوی وحشی(خرمندی)، توسکا، زبان گنجشک، سیاه تنگرس طبی و ممرز نیز خودنمایی می‌کنند.
از روستاهای کوچک و بزرگ گذشتیم و در جایی به نام «سنگده» متوقف شدیم، تا اینجا حدود 100 کیلومتر طی شده بود و تا حدودی خستگی در چهره‌ها نمایان بود اما می‌دانستیم که پایان این راه، ما را به نقطه‌ای بی‌نظیر خواهد رساند.
بار دیگر حرکت آغاز شد. ما در ابتدای جنگل‌های بولا بودیم که بخشی از میراث جهانی جنگل‌های هیرکانی‌ست، 35 کیلومتر از جاده سنگی پیموده شد. وقتی ماشین‌ها متوقف شدند در مقابل خود آبشار بلندی را دیدیم که تا به‌حال نظیرش را ندیدیم.
مقصد این سفر آبشار زیبای «اوبن» در دل جنگل‌های هیرکانی و منطقه بولا بود؛ این آبشار آهکی و چشم‌نواز در دل جنگل، طبیعتی بکر و تماشایی را به‌وجود آورده است که خلقت بی‌نظیر آفریدگار یکتا را در آن می‌بینی. درخت افرای زیبایی در میان یکی از آبشارها با ریشه‌های تنومندی که خاک را در آغوش گرفته و از خنکای آبشار سرزنده و شاداب است، تصویر رویایی را خلق کرده است.
چند گردشگر در اطراف آبشار حضور داشتند، با توجه به اینکه ورود به این منطقه دارای محدودیت‌های خاصی است و بیشتر به صورت هدفمند صورت می‌گیرد، تعداد گردشگران بسیار اندک است و شاید این اتفاق خوبی باشد تا گردشگری آگاهانه صورت بگیرد.
خبرنگاران هر کدام از زاویه‌ای محو تماشای این عظمت شدند. خنکی دلچسبی را در کنار آبشار به‌خوبی حس می‌کردی. نمی‌توانستی از عکس‌برداری و دیدن مناظر دست بکشی، آبشار و درختان سر به فلک‌کشیده اطراف آن همچون آهن‌ربایی تو را به سمت خود فرامی‌خواند.
نفس‌کشیدن آن هم با اکسیژن خالص در انبوه درختان منطقه بهتر از هر دارویی می‌توانست تو را سرحال و شاداب کند، آن‌سوی آبشار نیز آبشار زیبای دیگری را می‌دیدی که از لابلای درختان و سنگ و خزه‌ها شکوهی دیگر داشت.
فصل سوم:
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران - ساری با خیرمقدم به خبرنگاران و تبریک روز گردشگری، گریزی به اهمیتی که جنگل‌ها در گردشگری پایدار و حساب‌شده دارند زد و گفت: باید از این طبیعت منحصربه‌فرد نهایت استفاده را ببریم. اکنون نیز گردشگران وارد منطقه می‌شوند و از طبیعت زیبا استفاده می‌کنند. ما به دنبال این هستیم که گردشگری به جایگاه خاص خود برسد تا جایی که هر گردشگر حافظ محیط زیست و منابع طبیعی باشد.
سیدمحسن موسوی تاکامی با اشاره به راه سختی که برای ثبت جنگل‌های هیرکانی در میراث جهانی یونسکو طی شده، معتقد است که این نعمت الهی و این فرصت استثنایی را باید قدر بدانیم و اینکه باید چه میزان از آن حفاظت و حراست کنیم؛ کاری است که آحاد مردم باید دست به دست هم داده و انجام دهند.
این مدیر طبیعت‌دوست از تلاش سازمان حفاظت محیط زیست مخصوصاً تشکل‌های مردم‌نهاد، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و سازمان جنگل‌ها و مجموعه جهاد کشاورزی در ثبت جنگل‌های هیرکانی قدردانی کرد.
وی از مردم خواست تا موضوع پسماند و تهدیدات زیست‌محیطی آن را جدید بگیرند. در دل طبیعت زیبای خداوندی زباله نریزند زیرا آلودگی ناشی از زباله تا سالهای متمادی پابرجاست و گیاهان و خاک را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
اگر برای تهیه چای و خوراکی آتش روشن می‌کنند حتما پیش از ترک محل، از خاموش‌شدن آن اطمینان حاصل کنند زیرا شاخه‌های شکسته و افتاده‌ای را در دل طبیعت داریم که اگر آتش به آنها برسد سریعا شعله‌ور شده و به مناطق وسیعی از جنگل سرایت می‌کنند.
* 14 سال؛ راهی که برای ثبت جنگل‌های هیرکانی طی شد
رئیس اداره مهندسی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران - ساری که برای به ثبت رسیدن جنگل‌های هیرکانی در فهرست میراث جهانی پیگیری‌های زیادی داشته و اطلاعات خوبی از منطقه جنگلی تحت حفاظت بولا دارد؛ می‌گوید: سایت بولا بخش عمده‌ای از منطقه حفاظت‌شده بولاست که 29 هزار و 860 هکتار مساحت آن است، بیش از 13 روستا متصل به این جنگل هستند.
محمد عموزاد که گویا دل خوشی از تبلیغات درباره مناطق بکر را ندارد و برای سخنانش مثال بارزی چون "چشمه سورت" را می‌آورد؛ معتقد است که ابتدا باید جوامع محلی را نسبت به حساسیت این منطقه منحصربه‌فرد آموزش بدهیم تا حافظان خوبی برای آن باشند و موضوع سایت بولا و مناظر منحصربه‌فرد آن را آرام‌آرام معرفی کنیم.
"چشمه سورت یکی از چشمه‌های دیدنی در مازندران است که به دلیل رفت و آمدهای فراوانی که در پی معرفی آن شکل گرفت، اکنون سازه طبیعی پله‌ای آن در حال تخریب است".
او تاکید دارد که گردشگر زمانی می‌تواند در این منطقه پای بگذارد که سفرش آگاهانه و مسئولانه باشد، گردشگر باید در دل جنگل نهایتاً چادر برپا کند و آن‌هم در جاهای خاصی که تعیین شده‌اند.
"هرگونه ساخت و ساز در دل جنگل ممنوع است، بازدید و تفریح باید در جنگل، و اقامتگاه‌ها خارج از سایت باشد تا از بی‌نظمی در جنگل جلوگیری شود".
عموزاد می‌گوید: فعلاً برنامه‌ای برای منطقه حفاظت‌شده بولا در مرحله اجرایی نداریم و کماکان موضوع حفاظت و صیانت از آن ادامه دارد.
این کارشناس منابع طبیعی با تاکید بر اینکه یونسکو شاخص‌هایی را در اختیارمان قرار می‌دهد و براساس آن عمل خواهیم کرد؛ این را هم گفت که خارج از برنامه نمی‌توانیم کاری انجام بدهیم و لذا ابتدا باید منطقه ثبت‌شده را در سه زون مجزا تقسیم‌بندی کنیم تا هدف اصلی یعنی حفاظت و بهره‌برداری پایدار محقق شود.
وی با اشاره به اینکه تمامی جنگل‌های پهن‌برگ غیر از تعداد معدودی نابود شده‌اند، اذعان می‌دارد که از همین‌رو جنگل‌های هیرکانی را مادر جنگل‌های جوان اروپا و شمال آمریکا می‌دانند.
رئیس اداره مهندسی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران – ساری با اعلام اینکه 5 تیپ کلان اقلیمی در جنگل‌های هیرکانی شناسایی شده است؛ این اقلیم‌ها را شامل مدیترانه‌ای، خشک، نیمه‌مرطوب، خیلی مرطوب و مرطوب برشمرد.
عموزاد در پایان بار دیگر از راه 14 سالهای که برای ثبت جنگل‌های هیرکانی طی شده و در زمانی نیز از ثبت آن جلوگیری شده است گفت و حفاظت از آن را به عنوان گنجینه‌ای ملی یک امر ضروری دانست.
* گروه‌های محدود و آموزش‌دیده وارد مناطق حفاظت‌شده شوند
رئیس هیات مدیره انجمن صنفی راهنمایان گردشگری مازندران نیز در این تور رسانه‌ای همراه خبرنگاران بود، او بومگردی و اکوتوریسم را جزیی لاینفک از مازندران عنوان کرد که هیچ رهگذری نمی‌تواند حتی لحظه‌ای نشستن در مناظر بسیار دیدنی شمال را از دست بدهد.
مرتضی حاجی‌زاده جنگل‌های زیبای شمال را یکی از مناطقی دانست که جاذبه بسیار زیادی داشته و گردشگران بسیاری را نیز به سمت خود می‌کشاند اما استفاده از این طبیعت، باید ساماندهی‌شده و برنامه‌محور باشد.
او مانند بسیاری دیگر از کارشناسان حوزه گردشگری معتقد است که مازندران برای موفقیت در گردشگری و گردشگری پایدار و کاربردی و اقتصادی باید از گردشگری انبوه خارج شود و این اتفاق هدفمند صورت بگیرد.
این راهنمای گردشگری می‌گوید: ما نباید به دنبال حجم زیادی از گردشگر به مناطق گردشگری و تفریحی باشیم؛ نیازمند گردشگر کم با ورودی مناسب هستیم که معیشت پایداری را برای جوامع محلی رقم بزند.
حاجی‌زاده ممنوعیت ورود آفرود به جنگل‌های بولا را اتفاق خوبی عنوان کرد که در پی ثبت جنگل‌های هیرکانی در فهرست جهانی شدت بیشتری یافته و قابل تقدیر است. وی همچنین آفرودسواری را بیهوهنوردی دانست که سبب تخریب جنگل می‌شود.
"سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیرداری شدیدا با ورود آفرودسواران به جنگل مخالف بوده و آن را ممنوع کرده است و از طرفی این شیوه نوظهور جنگل‌نوردی را هم یک نوع بی‌نظمی و هم به خطر افتادن حیات گونه‌های گیاهی می‌داند".
رئیس هیات مدیره انجمن صنفی راهنمایان گردشگری مازندران در پایان بار دیگر تاکید کرد که گردشگری در مناطق تحت حفاظت تعریف خاص خود را دارد و باید گروه‌های محدود و آموزش‌دیده وارد این مناطق شوند.
فصل آخر:
پس از استراحت و گشتی کوتاه در اطراف آبشار اوبن و دیدن مناظر زیبا، راه بازگشت را در پیش گرفتیم. دیدن مناظر پایین‌دست در راه بازگشت بویژه اینکه در سراشیبی قرار داشتیم، بسیار دلچسب و روح‌نواز بود. هنوز صدای آبشار در گوشم طنین‌انداز است و عظمت درختان سر به فلک‌کشیده و استوار را فراموش نخواهم کرد.
بی‌شک در هر آفریده کردگار یکتا حکمتی نهفته است، درختان، صخره‌ها، پستی‌ها و بلندی‌ها و رنگ‌هایی که بر تن درختان می‌بینی، گیاهان کوچکی که در سایه درختان سر به آسمان خودی نشان می‌دهند و هر کدام با رنگ و نگاری خاص در دل طبیعت زیست‌مندند، آیه‌ای از آیه‌های هستی‌اند و به‌راستی کدام وجدانی می‌تواند به خود اجازه دهد که این مواهب الهی و این نعمت‌های زیبا را نادیده گرفته و به طبیعت دست‌اندازی کند.
وقتی خبر می‌رسد که بخشی از یک جنگل آتش گرفته است؛ دل هر انسان آگاه و بیداری به درد می‌آید، به ویژه اینکه این آتش‌زدن‌ها از روی قصد و نیت باشد. و من با خود فکر می‌کنم انسان باید به چه درجه‌ای از تنزل ماهوی برسد که چیستی خود را از یاد ببرد و هستی بخشی از طبیعت خدادادی را از او ساقط کند!
امید که نه‌تنها جنگل‌های هیرکانی که حالا بخشی از هویت جنگل‌ها و میراث جهانی هستند؛ بلکه هر موهبت الهی و طبیعی را ارج نهیم و در دل‌ها ثبت کنیم. و امید که هر کدام از ما حافظان همیشگی طبیعت باشیم و این اندیشه را به نسل‌های پس از خود نیز انتقال دهیم که گردشگری زمانی حالمان را خوب می‌کند که با طبیعت‌دوستی و احترام به آن ترکیب و تنیده باشد.
اخبار مازندران
انتهای پیام/ 1354
