اختلال دو قطبی چیست؛ علل بروز، علائم و روش‌های درمان
به گزارش آوای خزر، اختلال دو قطبی، که قبلا با عنوان اختلال افسردگی-شیدایی شناخته می‌شد، نوعی اختلال روانی است که با تغییرات شدید خلقی شناخته می‌شود و شامل نوسان مداوم بین حالت افسردگی (خلق و خوی پایین) و حالت شیدایی و سرخوشی (خلق و خوی بالا) است که هر کدام از دوره‌های خلقی می‌تواند برای چندین روز تا چندین هفته ادامه داشته باشد.
افراد مبتلا به اختلال دو قطبی نوسان خلق بین حالت افسردگی و سرخوشی را در بازه‌های زمانی متناوب تجربه می‌کنند.
فرد مبتلا به این اختلال در زمان بروز حالت افسردگی، غمگین یا ناامید شده و علاقه و لذت خود را نسبت به بیشتر فعالیت‌های روزمره از دست می‌دهد. زمانی هم که خلق و خوی فرد به سمت شیدایی سوق پیدا می‌کند، او احساس می‌کند که سرشار از انرژی است، همچنین احساس خوشبختی و شادی فراوان به همراه تحریک‌پذیری زیاد. افراد در این حالت غالبا بدون توجه به عواقب کارهایی که انجام می‌دهند تصمیمات تکانشی و ناگهانی می‌گیرند. در مرحله‌ی شیدایی معمولا نیاز به خواب نیز کاهش می‌یابد. این تغییرات خلقی می‌تواند بر روی خواب، سطح انرژی، فعالیت‌های روزمره، قدرت قضاوت، رفتار و توانایی تفکر فرد تاثیر بگذارد.
فاصله‌ی بین این تغییرات خلقی ممکن است از چندین روز تا چندین ماه متغیر باشد. بیشتر افراد هم در فاصله‌ی بین عوض شدن حالت خلقی خود برخی علائم عاطفی را تجربه می‌کنند، هر چند برخی ممکن است هیچ‌گونه علائمی را احساس نکنند. اگرچه اختلال دو قطبی یک بیماری مادام‌العمر و بدون درمان قطعی است، اما با دنبال کردن یک برنامه‌ی درمانی می‌توانید تغییرات خلقی و سایر علائم خود را به سادگی و تا حدود زیادی کنترل کنید. خبر خوب اینجاست که در بیشتر موارد، اختلال دو قطبی با دارودرمانی و مشاوره‌ی روانشناسی (روان‌درمانی) درمان می‌شود.
تغییرات خلقی افراد مبتلا به اختلال دو قطبی می‌توانند بر روی خواب، سطح انرژی، فعالیت‌های روزمره، قدرت قضاوت، رفتار و توانایی تفکر آن‌ها تاثیر بگذارد.
فرد مبتلا به اختلال دوقطبی تغییراتی را در خلق و خو، سطح انرژی و فعالیت‌های خود تجربه می‌کند که می‌تواند زندگی روزمره را برای او دشوار کند. اختلال دو قطبی می‌تواند در زندگی فرد اختلالات شدیدی ایجاد کند، اما میزان تاثیر آن بر افراد مختلف، متفاوت است. با درمان و حمایت مناسب، بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال می‌توانند زندگی کامل و پرباری را تجربه کنند. به طور میانگین این بیماری در حدود سن ۲۵ سالگی در مبتلایان تشخیص داده می‌شود، اما علائم آن می‌تواند در طی سنین نوجوانی یا سال‌های بعد از آن ظاهر شود. نسبت ابتلای مردان و زنان به این اختلال نیز به صورت مساوی است.
در ادامه‌ی این مقاله از دیجی‌کالا مگ به بررسی علائم، نشانه‌ها و روش‌های درمان این اختلال می‌پردازیم.
اختلال دو قطبی چیست؟
انستیتوی ملی بهداشت روان ایالات متحده، مشخصه‌ی اصلی اختلال دوقطبی را دوره‌های متناوب خلق و خوی بالا و پایین اعلام کرده است. از عوارض این اختلال می‌توان به تغییر در سطح انرژی، الگوی خواب و توانایی تمرکز اشاره کرد که می‌توانند به طرز چشمگیری بر رفتار، وضعیت شغلی، روابط و جنبه‌های دیگر زندگی فرد تأثیر بگذارد.
اکثر افراد گاهی اوقات تغییرات خلقی را تجربه می‌کنند، اما موارد مرتبط با اختلال دوقطبی شدت بیشتری نسبت به تغییرات خلقی معمولی دارند و علائم دیگری نیز ممکن است همراه این تغییرات خلق بروز کنند. بعضی از افراد به همراه این تغییرات خلق حالت روان‌پریشی را نیز تجربه می‌کنند که می‌تواند شامل هذیان‌گویی، توهم و پارانویا باشد.
بین این دوره‌های نوسان و تغییرات روحیه، خلق و خوی فرد ممکن است برای چندین ماه یا حتی چندین سال پایدار باشد، خصوصا اگر فرد یک برنامه‌ی درمانی را برای کنترل اختلال خود دنبال کند.
درمان درست و پیگیری آن بسیاری از افراد مبتلا به اختلال دو قطبی را قادر می‌سازد تا همانند یک فرد سالم کار کنند، تحصیل کنند و زندگی کامل و مثمر ثمری داشته باشند. با این حال، وقتی که درمان به فرد کمک کرد تا احساس بهتری پیدا کند و به ثبات برسد، این احتمال وجود دارد که بیمار مصرف داروی خود را متوقف کند و آن را ادامه ندهد. در این گونه موارد، علائم می‌توانند دوباره و به سرعت برگردند.
برخی از جنبه‌های اختلال دو قطبی می‌توانند احساس خوبی در فرد ایجاد کنند. در حالتی که خلق و خو بالاست (حالت شیدایی)، فرد معمولا احساساتی‌تر، خوش‌مشرب و خلاق‌تر است.
با این حال، احتمال اینکه حالت شیدایی و روحیه بالا پایدار بماند خیلی کم است. حتی اگر این اتفاق هم بیفتد، حفظ تمرکز یا پیگیری برنامه‌ها و وظایف در این حالت کاری دشوار است. به عنوان مثال حالت شیدایی مداوم می‌تواند مانع این شود که فرد بتواند یک پروژه را به طور کامل انجام دهد و آن را به انتها برساند.
علائم
طبق اعلام انجمن بین‌المللی اختلال دو قطبی، علائم این بیماری در افراد مختلف متفاوت است. برای بعضی از افراد، یک حالت روحی می‌تواند چندین ماه یا حتی چندین سال به طول بیانجامد. برای افراد دیگر ممکن است نوسان بین حالت سرخوشی و افسردگی به سرعت و پشت سر هم رخ بدهد.
در اختلال دوقطبی «با تناوب سریع»، فرد در طی یک سال ممکن است حداقل چهار دوره نوسان خلق را تجربه کند.
حالت شیدایی یا هایپومانیا
هایپومانیا و شیدایی حالات خلقی بالا هستند. اما حالت شیدایی شدیدتر از هایپومانیا است.
علائم این حالت‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- اختلال در توان قضاوت فرد
- کم خوابیدن بدون احساس خستگی
- احساس حواس‌پرتی یا کسالت
- دیر رسیدن به محل کار یا تحصیل
- تجربه‌ی احساسات عجیب و غریب
- عملکرد پایین در محل کار یا تحصیل
- احساس توانایی انجام دادن هر کاری
- اجتماعی و آینده‌نگر بودن، گاهی اوقات با شدت بالا
- انجام دادن رفتارهای پرخطر
- افزایش میل جنسی و شور زندگی
- احساس نشاط یا سرخوشی
- سطح بالای اعتماد به نفس، عزت‌نفس و احساس اهمیت بیش از حد
- زیاد و سریع صحبت کردن
- پریدن از یک موضوع به موضوع دیگر در حین مکالمه
- تجربه‌ی افکار «ناگهانی» که به سرعت به ذهن فرد خطور می‌کنند و به همان سرعت از یاد می‌روند و ایده‌های عجیب و غریبی که ممکن است شخص بر اساس آن‌ها دست به عمل بزند.
- عدم تشخیص این مساله که برخی مسائل اشتباه هستند یا انکار اشتباه بودن آن‌ها.
برخی از افراد مبتلا به اختلال دو قطبی ممکن است گاهی اوقات به شدت ولخرجی کنند، به صورت تفریحی مواد مخدر یا الکل مصرف کنند و دست به فعالیت‌های خطرناک یا نامناسبی بزنند.
علائم افسردگی
در طی دوره‌ی افسردگی مرتبط با اختلال دو قطبی، فرد ممکن است احساسات زیر را تجربه کند:
- احساس اندوه، ناامیدی و استیصال
- غم و اندوه شدید
- بی‌خوابی و مشکلات خواب
- اضطراب در مورد مسائل جزئی
- درد یا مشکلات جسمانی که به درمان پاسخ نمی‌دهند.
- احساس گناه که ممکن است نابجا باشد.
- افزایش یا کاهش اشتها
- کاهش وزن یا افزایش وزن
- خستگی مفرط و احساس بی‌حالی
- ناتوانی در لذت بردن از فعالیت‌ها یا علایقی که معمولاً موجب لذت می‌شوند.
- مشکل در تمرکز و به خاطر سپردن
- تحریک‌پذیری
- حساسیت به صدا، بو و سایر مواردی که دیگران ممکن است متوجه نشوند.
- ناتوانایی در رفتن به موقع به محل کار یا تحصیل یا کم‌کاری در این دو مورد
در موارد شدید، ممکن است فرد به پایان دادن به زندگی خود فکر کند و یا حتی بر اساس این افکار دست به عمل بزند.
روان‌پریشی
اگر یکی از این دو حالت افسردگی یا سرخوشی بسیار شدید باشد، ممکن است فرد دچار روان‌پریشی شود. در این حالت ممکن است فرد در تمایز بین خیال و واقعیت مشکل داشته باشد.
طبق اعلام بنیاد بین‌المللی اختلال دو قطبی، علائم روان‌پریشی در حالت سرخوشی شامل توهم است، که شامل شنیدن یا دیدن چیزهایی است که در آنجا حضور ندارند و همچنین هذیان؛ باورهایی نادرست و غیر واقعی که به شدت واقعی به نظر می‌رسند. فردی که دچار توهم می‌شود ممکن است بر این باور باشد که فردی مشهور است یا دارای ارتباطات سطح بالای اجتماعی است و یا اینکه قدرتی خاص دارد.
در طول دوره‌ی افسردگی یا خلق پایین، فرد ممکن است به این باور برسد که مرتکب جرمی شده یا زندگی‌اش را به کلی خراب کرده و فقیر و بی‌پول است.
با درمان مناسب می‌توان تمام این علائم را کنترل کرد.
انواع اختلالات دو قطبی
هر فرد ممکن است به یکی از سه نوع اختلال دو قطبی مبتلا شود. طبق اعلام انجمن سلامت روان آمریکا، علائم این اختلال‌ها در یک طیف و در مجاورت باهم طبقه‌بندی می‌شوند و تمایز بین انواع آن همیشه واضح و مشخص نیست.
اختلال دو قطبی نوع یک
برای تشخیص اختلال دو قطبی نوع یک:
- فرد باید حداقل یک دوره شیدایی را تجربه کرده باشد.
- ممکن است فرد یک دوره افسردگی اساسی را قبلا تجربه کرده باشد.
- پزشک باید امکان وجود سایر اختلالات مانند اسکیزوفرنی و اختلالات هذیانی را رد کند.
اختلال دو قطبی نوع دو
در اختلال دو قطبی نوع دو دوره‌هایی از حالت شیدایی و سرخوشی رخ می‌دهد اما حالت غالب افسردگی است.
برای تشخیص اختلال دو قطبی نوع دو، فرد باید موارد زیر را داشته باشد:
- سابقه یک یا چند دوره افسردگی
- تجربه حداقل یک دوره حالت شیدایی و سرخوشی
- هیچ تشخیص دیگری برای توضیح تغییرات خلقی وجود نداشته باشد.
ممکن است فرد در حالت شیدایی و سرخوشی احساس و عملکرد خوبی داشته باشد اما خلق و خوی او پایدار نمی‌ماند و احتمال بروز افسردگی نیز وجود دارد.
مردم گاهی اوقات اختلال دو قطبی نوع دو را نسخه‌ی خفیف‌تر این اختلال می‌دانند. با این حال، برای افراد مختلف این مساله متفاوت است. همان‌طور که انجمن سلامت روان آمریکا اعلام کرده است، افراد مبتلا به اختلال دو قطبی نوع دو ممکن است دوره‌های افسردگی بیشتر و مکرری را نسبت به افراد مبتلا به اختلال دو قطبی نوع یک تجربه کنند.
سیکلوتیمیا
به گفته‌ی سرویس بهداشت ملی انگلستان، سیکلوتیمیا ویژگی‌هایی مشابه به اختلال دو قطبی دارد اما راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، آن را به شیوه‌ای جداگانه طبقه‌بندی می‌کند. این اختلال شامل حالت هایپومانیا و افسردگی است، اما تغییرات شدت کمتری دارند.
با این حال سیکلوتیمیا می‌تواند زندگی روزمره‌ی فرد را تحت تأثیر قرار دهد اما با مراجعه به روان‌پزشک و روان‌درمانگر، این اختلال هم قابل درمان است.
تشخیص اختلال دو قطبی
متخصص روان‌پزشکی با استفاده از معیارهای تعیین شده در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، می‌تواند اختلال دو قطبی را تشخیص دهد.
انستیتوی ملی بهداشت روان ایالات متحده اعلام داشته که برای تشخیص قطعی اختلال دوقطبی نوع یک، فرد باید حداقل ۷ روز علائم این بیماری را تجربه کرده باشد، یا در صورتی که علائم آن‌قدر شدید باشد که فرد نیاز به بستری داشته باشد، مدت زمان کمتر هم کفایت می‌کند. همچنین ممکن است که فرد یک دوره افسردگی حداقل ۲ هفته‌ای را پشت سر گذاشته باشد.
برای تشخیص قطعی اختلال دو قطبی نوع دو، فرد باید حداقل یک دوره از سرخوشی و افسردگی را تجربه کرده باشد.
پزشک ممکن است برای کمک به رد سایر دلایل احتمالی، معاینه‌ی بدنی و برخی آزمایش‌های تشخیصی از جمله آزمایش خون و ادرار را تجویز نماید.
تشخیص اختلال دوقطبی برای پزشک می‌تواند مساله‌ای چالش‌برانگیز باشد، به این خاطر که افراد بیشتر با روحیه‌ی پایین و در حالت افسردگی به پزشک مراجعه می‌کنند، نه با روحیه بالا و در حالت شیدایی. در نتیجه، تمایز این اختلال از افسردگی برای پزشک ممکن است دشوار باشد.
اگر فرد دچار روان‌پریشی باشد، پزشک ممکن است وضعیت وی را اشتباها به عنوان اسکیزوفرنی تشخیص دهد.
عوارض دیگری که ممکن است با اختلال دو قطبی رخ دهد عبارت‌اند از:
- مصرف مواد یا الکل برای کنار آمدن با علائم بیماری
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلال اضطراب
- اختلال بیش فعالی کمبود توجه (ADHD)
انجمن سلامت روان آمریکا به پزشکان و متخصصان سلامت روان توصیه می‌کند تا در سوابق فرد به دنبال علائم شیدایی و سرخوشی باشند تا از تشخیص اشتباه جلوگیری کنند. علاوه بر این باید در نظر داشت که برخی از داروهای ضد افسردگی می‌توانند در افراد مستعد باعث بروز حالت شیدایی شوند.
فردی که در موردش تشخیص قطعی اختلال دو قطبی صورت گرفته است، در واقع یک تشخیص مادام‌العمر دارد. این افراد ممکن است دوره‌های طولانی مدت ثبات را نیز تجربه کنند، اما همیشه با این اختلال زندگی خواهند کرد و هر لحظه امکان عود کردن آن وجود دارد.
درمان اختلال دو قطبی
هدف از درمان ایجاد ثبات در خلق و خوی فرد و کاهش شدت علائم است؛ همچنین کمک کردن به فرد برای دست یافتن به عملکردی موثر در زندگی روزمره‌اش.
درمان این اختلال شامل ترکیبی از روش‌های درمانی است، از جمله:
- دارو
- مشاوره
- مداخله جسمی
- ایجاد تغییرات در سبک زندگی
برای تشخیص صحیح و دریافت درمان مناسب، ممکن است به مقداری زمان لازم باشد، زیرا واکنش افراد به درمان و علائم این اختلال بسیار متفاوت است.
درمان دارویی
درمان‌های دارویی می‌توانند به ایجاد ثبات در خلق و خو و مدیریت علائم این اختلال کمک زیادی بکنند. متخصصان روان‌پزشکی معمولا ترکیبی از موارد زیر را تجویز می‌کنند:
- تثبیت‌کننده‌های خلقی، مانند لیتیوم
- داروهای ضدافسردگی
- داروهای ضد روان‌پریشی نسل دوم
- داروهای ضد تشنج، برای از بین بردن حالت شیدایی
- دارو برای کمک به مشکلات خواب یا اضطراب
ممکن است پزشک به مرور زمان نیاز اعمال تغییراتی در میزان و نوع داروها داشته باشد. بعضی از داروها عوارض جانبی دارند و روی افراد مختلف تأثیرات مختلفی بر جای می‌گذارند. اگر فردی در مورد درمان دارویی خود با مشکلاتی مواجه شده است و از این بابت نگران است، باید با پزشک خود در این مورد صحبت کند.
شخص بیمار باید:
- برای کاهش خطر تداخل دارویی، پزشک را در جریان داروی دیگری که مصرف می‌کند، بگذارد.
- دستورالعمل‌های پزشک را در مورد داروها و شیوه درمان دنبال کند.
- هرگونه نگرانی در مورد اثرات سو داروها و یا تا میزان اثربخش بودن درمان را با پزشک در میان بگذارد.
- مصرف دارو را ادامه دهد مگر اینکه دکتر اعلام کند که قطع کردن آن‌ها بی‌خطر است.
- به خاطر داشته باشد که اثربخشی برخی از داروها ممکن است زمان‌بر باشد.
- اگر فرد درمان خود را نیمه‌کاره قطع کند، ممکن است علائم وخیم‌تر شود.
روان درمانی و مشاوره
روان‌درمانی می‌تواند به تسکین علائم و توانمند ساختن فرد برای مدیریت اختلال دو قطبی کمک کند.
از طریق درمان شناختی رفتاری و رویکردهای دیگر، فرد می‌تواند بیاموزد:
- عوامل مهمی مانند استرس را بشناسد و برای مدیریت آن‌ها گام بردارد.
- علائم اولیه‌ی یک دوره خلقی را شناسایی کرده و برای مدیریت آن قدم بردارد.
- بر روی عواملی که به حفظ خلق و خوی پایدار کمک می‌کنند، کار کند.
- از اعضای خانواده، معلمان و همکاران کمک بگیرد.
این مراحل می‌توانند به فرد کمک کنند تا روابط مثبت خود را در خانه و محل کار حفظ کند. ضمناً برای کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال دو قطبی، پزشک ممکن است خانواده‌درمانی را توصیه کند.
بستری شدن در بیمارستان
اگر خطر آسیب رساندن به خود یا دیگران از سوی فرد مبتلا به این اختلال وجود داشته باشد، ممکن است برخی از افراد نیاز داشته باشند تا مدتی را در بیمارستان سپری کنند.
اگر روش‌های درمانی متعارف به فرد کمکی نکرده باشند، پزشک ممکن است شوک‌درمانی را تجویز کند.
اعمال تغییرات در سبک زندگی
برخی از انتخاب‌های فرد در مورد سبک زندگی‌اش می‌توانند به حفظ خلق و خوی پایدار و مدیریت علائم این بیماری کمک کنند. این موارد عبارت‌اند از:
- حفظ روال منظم در مورد امور روزمره، کاری و تحصیلی
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متنوع
- ایجاد یک الگوی خواب منظم و جلوگیری از ایجاد اختلال در خواب
- ورزش منظم
برخی از افراد از انواع مختلف مکمل‌ها استفاده می‌کنند، اما لازم است ابتدا این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. برخی از این مکمل‌های دارویی می‌توانند با داروهای مورد استفاده برای اختلال دو قطبی تداخل داشته باشند. آن‌ها ممکن است علائم را بدتر کنند.
علل بروز اختلال دو قطبی
به نظر می‌رسد بروز اختلال دو قطبی ناشی از ترکیبی از عوامل است:
عوامل ژنتیکی: اختلال دو قطبی در کسانی که یکی از اعضای خانواده‌شان این بیماری را دارند بیشتر دیده می‌شود. برخی از مولفه‌های ژنتیکی ممکن است در این امر دخیل باشد.
ویژگی‌های بیولوژیکی: تحقیقات نشان می‌دهند که عدم تعادل در انتقال دهنده‌های عصبی یا هورمون‌هایی که بر مغز تأثیر می‌گذارند، می‌توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشد.
عوامل محیطی: وقایع مختلف زندگی هر فرد، مانند سو استفاده، استرس ذهنی، از دست دادن عزیزان یا یک واقعه‌ی آسیب‌زای دیگر، ممکن است در یک فرد مستعد این اختلال را ایجاد کند.
جمع‌بندی
اختلال دو قطبی یک بیماری روانی نسبتاً شایع اما جدی است که شامل تغییر در خلق و خو، سطح انرژی و میزان توجه فرد می‌شود.
این بیماری می‌تواند زندگی فرد را به شدت مختل کند، اما درمان صحیح می‌تواند وضعیت بیمار را به طرز چشمگیری بهبود ببخشد.
درمان ممکن است تغییرات خلقی را به طور کامل از بین نبرد، اما مراجعه به پزشک و همکاری با او می‌تواند علائم این بیماری را تا سطح زیادی کنترل کرده و کیفیت زندگی فرد را به بهترین حالت ممکن برساند.
منبع: Medical News Today
انتهای پیام/1005
