احتمال تلفات فوک‌های خزری به‌دلیل مانور نظامی در آذربایجان/ ضعیف‌بودن احتمال تلفات فوک‌ها بر اثر عوامل میکروبی/ کشف ۲۳ لاشه فوک در خزر

آوای خزر - آزاده بابانژاد: از ابتدای سال‌جاری تاکنون سواحل دریای خزر شاهد تلفات غیرعادی فوک‌ها بوده است. از آنجا که فوک خزری از پستانداران نادر آبزی در دنیاست و در رأس هرم غذایی خزر قرار دارد، علت مرگ آن‌ها با حساسیت زیادی دنبال می‌شود.

ضمن اینکه این‌گونه فوک از ۳۶ گونه یا نژاد مختلف در دنیا تنها در دریاچه بزرگ خزر یافت می‌شود. در نیم‌قرن گذشته جمعیت فوک‌ها از یک میلیون به کمتر از ۱۰۰ هزار قلاده رسیده است و شکار مجاز سالانه با نام "کوتا" در روسیه و قزاقستان نیز مزید بر علت شده است تا تنها پستاندار دریای کاسپین در خطر انقراض قرار بگیرد.  

سواحل جنوبی خزر که در جغرافیای استان‌های گیلان، گلستان و مازندران قرار دارد؛ در سال ۱۴۰۰ که در نیمه دوم آن قرار داریم، شاهد کشف لاشه‌های قابل توجهی از فوک بوده است به‌ویژه اینکه این تلفات نسبت به گذشته غیرعادی تلقی می‌شود.

برای اینکه اطلاعات تخصصی‌تری از این رویداد داشته باشیم، به سراغ مدیر مرکز درمانی و تحقیقاتی حفاظت فوک خزری رفته‌ایم. او با اعلام اینکه از ابتدای سال، ۲۳ لاشه فوک در سواحل خزر کشف شده است، نخستین مورد آن را در فروردین‌ماه و در آن‎سوی آب‌های مرزی ترکمنستان عنوان کرد که در تور ماهیگیران غیرمجاز پیدا شد و از سمت استان گلستان تحویل مرکز شده است.

امیر صیاد شیرازی با بیان اینکه در دو هفته گذشته ۱۰ – ۱۲ لاشه در سواحل گیلان، و سواحل جویبار، محمودآباد و بابلسر مازندران کشف شد، عنوان کرد که این لاشه‌ها در شرایط بدنی مناسب، اکثریت نر و بالای ۱۵ تا ۲۰ سال بودند؛ یعنی فوک‌های سالمی بودند و اگر تلفات بر اثر بیماری باشد معمولاً به این شکل است که طبق تحقیقات تلفات گذشته، یک دوره‌ای دارد، حیوان به مرور ضعیف و چربی روی پوستش کم می‌شود، لاغر می‌شود، به ساحل می‌آید و در نهایت، چون توان شکار ندارد و شنا برای او سخت است تلف می‌شود، اما لاشه‌های اخیری که داشتیم ظاهراً در دریا تلف شدند و امواج آن‌ها را به ساحل آورده و شرایط بدنی خوبی هم داشتند.

او آنچه به ذهنش می‌رسد را به احتمال بالا حادثه‌ای مانند فعالیت نظامی و مثلاً موج انفجار عنوان می‌کند بدین سبب که تلفات در داخل دریا، در عمق زیاد و با فاصله زیاد از ساحل اتفاق افتاده و به مرور به ساحل کشیده می‌شود.

مدیر مرکز حفاظت فوک خزری البته موضوع دیگری را هم محتمل می‌داند؛ اینکه تلفات بر اثر آلودگی‌های شدید بوده و مسمومیت حاد فوک‌ها را در پی داشته وهمه این اتفاقات حتماً در عمق دریا بوده است به این دلیل که تلفات ماهی و پرنده در سواحل نداشتیم.

صیاد شیرازی می‌گوید: فوک‌ها به دلیل چربی ضخیمی که در زیر پوست دارند می‌توانند پس از مرگ روی آب بمانند و امواج آن‌ها را به سمت سواحل بیاورد. اگر این اتفاق در عمق آب افتاده باشد سبب می‌شود مثلاً در ماهی‌ها به دلیل چربی خیلی کمی که دارند در کف دریا باقی می‌مانند و اگر فاصله خیلی زیاد باشد، به سمت ساحل نمی‌آیند.

او با توجه به اینکه موضوع تلفات بر اثر موج انفجار را محتمل‌تر می‌داند از بررسی و استعلام فعالیت‌های نیرو‌های نظامی ایران در دریای خزر گفت که اخیراً برنامه خاصی نبوده که منجر به تلفات بشود، اما عنوان می‌دارد: "خبر‌هایی به دست ما رسیده که چند وقت اخیر رزمایش بزرگی در آب‌های آذربایجان به‌صورت مشترک بین آذربایجان، ترکیه و پاکستان انجام شده است و حالا ما پیگیر هستیم که این رزمایش چه‌طور بود. اگر بشود، اطلاعاتی بیابیم. شاید تلفات فوک‌ها به این دلیل بوده باشد".

مدیر مرکز حفاظت فوک خزری بررسی دقیق لاشه‌ها و کشف عامل اصلی را منوط به این دانست که لاشه تازه‎ی پیدا شود چه اینکه لاشه‌هایی که تاکنون به ساحل آمده است یک‌هفته تا ده روز از مرگ آن‌ها گذشته است و بنابراین اولاً بررسی‌های میکروبی نمی‌توان روی آن انجام داد و دوماً به این جهت که برخی لاشه‌ها فقط پوست و استخوان از آن‌ها باقی مانده است؛ لذا حتی بررسی سم‌شناسی هم نمی‌توانیم انجام بدهیم که ببینیم آیا آلودگی یا مسمومیت خاصی بوده است یا خیر.

او خبر می‌دهد که "قرار شد با هماهنگی محیط زیست یک گشت دریایی انجام بدهیم. گزارش داشتیم برخی ماهیگیران به ما گفتند در عمق آب یکسری لاشه‌های شناور را دیدند و باید بگردیم که لاشه تازه می‌توانیم پیدا کنیم یا خیر، آن‌ها را هم از لحاظ بیماری‌زایی بررسی کنیم و هم ببینیم شاید بیماری خاصی مانند بیماری ویروسی دارند یا خیر، هر چند که بعید می‌دانم، چون لاشه‌ها به شکلی نبود که یک دوره از بیماری را گذرانده باشند".

صیاد شیرازی با بیان اینکه به هر حال ما اقدامات احتیاطی را باید رعایت کنیم، اظهار می‌دارد: "با سه استان شمالی ایران/ جنوبی خزر و ادارات محیط زیست آن‌ها هماهنگ شدیم تا لاشه‌های کشف‎شده را تا جایی که بتوانیم نمونه‌برداری و سپس به صورت بهداشتی و اصولی دفن کنیم تا به تجزیه سریع‌تر کمک کند و جلوی شیوع احتمالی را بگیرد. اجزایی که تجزیه می‌شوند باید در کوره‌های مخصوصی که برخی از مراکز مانند دامپزشکی برای لاشه‌های مشکوک استفاده می‌کنند معدوم شوند تا عامل بیماری‌زایی که ممکن است جمعیت انسانی را به خطر بیندازد یا موجوداتی که در خشکی و ساحل هستند اگر بیماری مشترک مثل آنفلوآنزا و "دیستمپر" که در فوک‌ها و سگ‌سانان می‌تواند ایجاد کند، جلوی احتمال شیوع آن را در جمعیت‌های دیگر بگیریم".

این پزشک و کارشناس حفاظت از فوک خزری بار دیگر تأکید دارد که نیازمند لاشه تازه هستیم تا بررسی‌های لازم را انجام بدهیم و مطمئن بشویم با توجه به مشاهدات و مطالعاتی که داشتیم اتفاقی شبیه یک انفجار و فعالیت نظامی در منطقه باشد و به این خاطر به مانور آذربایجان مشکوک هستیم؛ چون لاشه‌ها در شرق وجود ندارند و از غرب از انزلی و کیاشهر و چند روزی در بابلسر، نور و جویبار لاشه‌ها به ساحل می‌آیند.

مدیر مرکز حفاظت فوک خزری با بیان اینکه روز پنج‌شنبه هشتم مهرماه قرار بود گشت دریایی را برگزار کنیم می‌افزاید:، اما به دلیل طوفانی‌بودن دریا و اینکه در شرایط مواج دید خوبی برای پیدا کردن لاشه‌ها نداریم، لذا منتظریم که شرایط جوی بهتر شود. به عمق دریا برویم و بررسی بهتر و بیشتری داشته باشیم.

او درباره اینکه آیا اخیراً درگیری‌هایی در جمعیت فوک‌ها در سایر کشور‌ها بوده است، پاسخ داد: "در آلمان و هلند یکسری درگیری‌هایی در هفته گذشته گزارشی به دست ما رسید که تلفات در فوک‌ها به سبب آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان بوده است. البته ما هنوز جمعیت پرندگان مهاجر را به آن شکل در کشور نداریم و تازه شروع شده است، ولی اگر لاشه تازه‌ای پیدا شد باید حتما آن را بررسی و روی آنفلوآنزا هم تحقیق کنیم، چون این بیماری مسری است و می‌تواند به گله‌های فوک آسیب بزند و هم به انسان منتقل شود".

صیاد شیرازی البته باز هم احتمال تلفات فوک‌ها در خزر را بر اثر آنفلوآنزا بسیار ناچیز عنوان می‌کند و معتقد است مثلا درباره بیماری ویروسی دیگری به نام "دیستمپر" که متعلق به سگ‌سانان است و اصلاحاً به آن بیماری سگ‌های جوان می‌گویند، موجودات در سن پایین را مبتلا می‌کند. و، چون لاشه‌هایی که پیدا کردیم در سن بالا هستند احتمال دیستمپر هم ضعیف است، آنفلوآنزا نیز، چون یک دوره‌ای دارد و حیوان ضعیف می‌شود، توانایی شکار ندارد، به ناچار به ساحل می‌آید، بنابراین تلفات بر اثر این هم نبوده است و احتمال کمی دارد که با بیماری‌های عفونی درگیر باشد.

او عنوان می‌دارد: "ترجیح ما همین است که اگر مانور نظامی بوده تلفات را فقط بسنده می‌کند به همان تعدادی که در یک لحظه دچار موج انفجار شده باشند، اما اگر بر اثر یک بیماری ویروسی باشد، شرایط وخیم‌تر می‌شود. ما در سال ۲۰۰۰ بیماری ویروسی "دیستمپر" را داشتیم که حداقل ۱۰ هزار لاشه فوک فقط مشاهده شد و حالا چه تعداد در مناطقی بوده که محققان نتوانستند آن را بیابند مشخص نیست، اما به هر حال، اثر مخربی که این بیماری ویروسی می‌تواند داشته باشد بسیار بیشتر است".

مدیر مرکز حفاظت فوک خزری، در بخش پایانی گفتگو با بیان اینکه دوستان محیط زیست این مدت را در کنار ما بودند و برای پایش در سواحل، معدوم‌سازی و دفن اصولی لاشه‌ها کمک کردند، اظهار امیدواری کرد که بیشتر از این از بین رفتن فوک‌های خزری که در طول قرن اخیر جمعیت آن‌ها بیش از ۹۵ درصد کاهش پیدا کرده است را شاهد نباشیم.

صیاد شیرازی تصریح می‌کند که اگر قرار باشد روند فعلی ادامه پیدا کند دیگر در آینده نزدیک شاهد حضور این موجودات پرارزش در دریای خزر نیستیم، چون وجودشان در چرخه زیستی اکوسیستم این دریاچه به ثبات موجودات زیردستی که در هرم غذایی قرار دارند، کمک می‌کند. وقتی زنجیره با انقراض یک گونه از هم گسسته شود متاسفانه گونه‌های زیردستی هم آسیب می‌بینند.

او در پایان گفتگو اظهار می‌دارد: "ما برای اینکه بتوانیم مطالعات دقیق‌تری در خصوص تلفات غیرعادی فوک‌ها داشته باشیم با یکسری از دوستان در تهران تماس گرفتیم تا کار‌های آزمایشگاهی را به خوبی انجام بدهیم. این دوستان مانند گذشته در کنار ما هستند و پروتکل‌های استانداردی که برای نمونه‌گیری صحیح است را در اختیار همکاران ما در محیط زیست و مرکز حفاظت فوک خزری قرار داده‌اند. با همکاری هم بررسی‌ها را انجام می‌دهیم تا علت اصلی مرگ فوک‌ها مشخص شود و احتمالاتی که ما را از وجود بیماری‌های مسری و آلودگی‌هایی که حیات سایر گونه‌ها و انسان را به خطر می‌اندازد نگران می‌کند، کمتر شود".

انتهای پیام/۱۰۰۱/